Στη νέα αρχιτεκτονική που προτείνεται με το πρόγραμμα «Καλλικρατης» αναμένονται ριζικές δομικές αλλαγές σε όλες τις βαθμίδες του κράτους και ιδιαίτερα της αυτοδιοίκησης.
Το σχέδιο και σαν φιλοσοφία και σαν στόχευση φιλοδοξεί να φέρει μεγάλες ανατροπές και στην φυσιογνωμία και στη διοικητική λειτουργία του χώρου της τοπικής αυτοδιοίκησης.
Όμως είναι ένα κείμενο διαβούλευσης. Δεν είναι σχέδιο νόμου. Και νόμος θα γίνει αφού δοθεί στην δημοσιότητα και συζητηθεί ολοκληρωμένα και ο χωροταξικός αυτοδιοικητικός σχεδιασμός της χώρας.
Όμως είναι ένα κείμενο διαβούλευσης. Δεν είναι σχέδιο νόμου. Και νόμος θα γίνει αφού δοθεί στην δημοσιότητα και συζητηθεί ολοκληρωμένα και ο χωροταξικός αυτοδιοικητικός σχεδιασμός της χώρας.
Είναι θετικό ότι κάθε πολίτης καλείται να εκφράσει την άποψή του για το όλο εγχείρημα και να συμβάλλει με τον τρόπο αυτόν στην τελική διαμόρφωσή του.
Το σχέδιο που προτείνεται δεν προήλθε από παρθενογένεση. Η πορεία του ξεκίνησε αρκετά χρόνια πριν με τις «ανοιχτές πόλεις», τους «αναπτυξιακούς συνδέσμους», τις «ανθρωπογεωγραφικές ενότητες», τα «συμβούλια περιοχής», για να φθάσουμε στον «Καποδίστρια».
Το κείμενο στις βασικές κατευθυντήριε αρχές του είναι αυτό που έθεταν τα τελευταία χρόνια οι αυτοδιοικητικοί ως προαπαιτούμενα και που στην πορεία του διαμορφώθηκε από τις σχεδόν ομόφωνες αποφάσεις τους, έτσι όπως εκφράστηκαν στα συνέδρια της ΕΝΑΕ στην Δράμα και της ΚΕΔΚΕ στην Κυλλήνη.
Είναι σχέδιο για το οποίο έχει προτείνει τις θέσεις του, αναλυτικά και εμπεριστατωμένα, το Ινστιτούτο Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΙΤΑ).
Είναι σχέδιο για το οποίο δούλεψε Ειδική Επιστημονική Επιτροπή, που συστήθηκε μετά τις προγραμματικές δηλώσεις της Κυβέρνησης.
Σύμφωνα με τον σχεδιασμό και τις δηλώσεις του Πρωθυπουργού και των αρμόδιων Υπουργών, το σχέδιο «Καλλικράτης» θα εφαρμοσθεί από τις προσεχείς αυτοδιοικητικές εκλογές.
Για τους ανθρώπους της αυτοδιοίκησης ήρθε η ώρα το μεταρρυθμιστικό αυτό σχέδιο από όραμα να γίνει πράξη. Όμως το σχέδιο αυτό το θέλει και η ίδια η κοινωνία, η οποία έχει φθάσει στα όριά της. Στην κρίση που περνάει η χώρα μας: οικονομική, κοινωνική, πολιτική, αξιών και ηθικής, ο πολίτης απαιτεί να γίνουν βαθειές τομές, ρήξεις και ανατροπές παντού.
Και βέβαια το πρόγραμμα «Καλλικράτης» δεν θα πρέπει να αφορά μόνο τον χώρο της αυτοδιοίκησης. Αφορά τα κόμματα, τις επαγγελματικές οργανώσεις, τους κοινωνικούς φορείς, όλους τους πολίτες.
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ «ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΗΣ» ΚΑΙ ΚΡΑΤΟΣ
Το πρόγραμμα «Καλλικράτης» δεν πρέπει και δεν μπορεί να αποτελέσει κάτι τελείως ξεχωριστό και ξεκομμένο από την όλη φιλοσοφία και την δομή ενός σύγχρονου κράτους. Αυτό σημαίνει ότι η διοικητική μεταρρύθμιση θα πρέπει να είναι ριζική. Μα άλλα λόγια θα πρέπει να υπάρξει ανασυγκρότηση του κράτους.
Κράτος δομημένο με επιτελικές λειτουργίες, σχεδιασμού και εποπτείας και ταυτόχρονα ενίσχυση της τοπικής εξουσίας.
Αναθεμελίωση όλων των δομών με μέθοδο και πολιτική υπευθυνότητα. Να χτυπηθούν όλα τα φαινόμενα της κακοδιοίκησης, της γραφειοκρατίας, της αδιαφάνειας και της διαφθοράς.
Έτσι, λοιπόν, η στρατηγική της ανασύνταξης του κράτους να φθάσει με νέους χωροταξικούς και αναπτυξιακούς σχεδιασμούς και στα τρία επίπεδα: α) το επιτελικό κράτος, β) την περιφερειακή αυτοδιοίκηση και γ) τους δήμους.
Για την ολοκλήρωση της επιτελικής δράσης του κράτους απαραίτητη κρίνεται η δυνατότητα ολοκληρωμένης αποκέντρωσης εξουσιών και η αποκέντρωση να γίνει τώρα ταυτόχρονα με την εφαρμογή του προγράμματος «Καλλικράτης».
Η έννοια βέβαια της διοικητικής αποκέντρωσης προσδιορίζεται από το Σύνταγμα (άρθρο 101). Όμως το ζητούμενο είναι όχι μόνο το είδος, η μορφή, αλλά και το ακριβές περιεχόμενο, που πρέπει να προσλάβει αυτή η έννοια, προκειμένου να εφαρμοσθεί ένα αποκεντρωτικό σύστημα με στόχο την ενδυνάμωση και την ανάπτυξη ενός περιφερειακού κράτους.
Εδώ πρέπει να δούμε πως λειτουργούν κάποιες αρχές, που είναι απαραίτητες σε ένα σύστημα αποκέντρωσης εξουσιών:
Η πρώτη αρχή είναι αυτή της εγγύτητας στην λήψη των αποφάσεων που αφορούν τον πολίτη. Αποφάσεις που λαμβάνονται όσο το δυνατόν πιο ανοικτά και εγγύτερα στους πολίτες είναι αυτές της τοπικής ανάπτυξης, οι προνοιακές, της εξυπηρέτησης του πολίτη κ.λ.π.
Η δεύτερη αρχή είναι αυτή της επικουρικότητας, όπου σύμφωνα με το άρθρο 75 παρ. 1 του Κώδικα Δήμων και Κοινοτήτων, οι αρμοδιότητες των δήμων και κοινοτήτων ασκούνται σύμφωνα με την αρχή της επικουρικότητας. Έτσι, λοιπόν, ό,τι δεν μπορεί να αποφασίσει ο Δήμος, βοηθά στην λήψη της απόφασης η Περιφέρεια, π.χ. η χωροθέτηση των στερεών αποβλήτων, καθώς η αποκομιδή ανήκει στους δήμου.
Τρίτη αρχή είναι αυτή της αναλογικότητας των ευθυνών. Αυτό για τους αυτοδιοικητικούς σημαίνει πως για όλες τις αποφάσεις ή τις παραλείψεις τους αναλαμβάνουν τις ευθύνες που τους αναλογούν, σε όσες αρμοδιότητες τους έχουν εκχωρηθεί από το κράτος, π. χ. δεν είναι δυνατόν πληρώνονται πρόστιμα ενώ όφειλαν να κλείσουν τους ανεξέλεγκτους ΧΑΔΑ.
Άλλη αρχή είναι αυτή της διαφάνειας, που σημαίνει πως κάθε πράξη αυτοδιοικητική είναι προσβάσιμη στους πολίτες.Η αρχή αυτή συστατικό του ίδιου του δημοκρατικού πολιτεύματος είναι συνυφασμένη με την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας. Διαφάνεια με άλλα λόγια:
-
Είναι η λαϊκή συμμετοχή των πολιτών στις τοπικές υποθέσεις.
-
Είναι το δικαίωμα της πρόσβασης και της χρήσης όλων των υπηρεσιών που παρέχονται γι’ αυτούς.
-
Να διαβουλεύονται με τους άλλους πολίτες, να καταθέτουν αναφορές, ερωτήσεις, προτάσεις, που να συζητιόνται υποχρεωτικά στα αρμόδια όργανα των ΟΤΑ.
-
Να βλέπει να δημοσιεύονται όλες οι πράξεις των αρχών των ΟΤΑ.
-
Να ζητά και να παίρνει απαντήσεις και αντίγραφα για κάθε τι που έχει έννομο συμφέρον, χωρίς εμπόδια, δικαιολογίες και γραφειοκρατία.
Δεν θα μπορούσε να υπάρξει ριζική διοικητική αποκέντρωση χωρίς την ύπαρξη πραγματικής διοικητικής και οικονομικής αυτοτέλειας των ΟΤΑ, όπως ορίζουν οι διατάξεις του άρθρου 102 παρ. 2 του συντάγματος, για να γίνει επί τέλους η τοπική αυτοδιοίκηση κι οικονομικά αυτοδύναμη.
Είναι καιρός το κράτος να δεί την αυτοδιοίκηση, όχι με την έννοια της ενίσχυσής της, αλλά πως η τοπική αυτοδιοίκηση, ως οικονομικά αυτοδύναμη, θα έχει ρόλο δυναμικό και ενεργό και για την καλύτερη οργάνωση του σύγχρονου κράτους, αλλά και για την οικονομική, κοινωνική, πολιτιστική, τοπική ανάπτυξη, προ όφελος βεβαίως του ίδιου του κράτους.
Να τελειώσει αυτή η σχέση η πελατειακή του αυτοδιοικητικού με την εκάστοτε κυβερνητική έκφραση, που τόσα χρόνια υπάρχει και έχει καταλήξει να είναι άλλοτε δημοσιοσχεσίτικη και άλλοτε σχέση επαιτείας.
Και βέβαια δεν θα μπορούσε να υπάρξει αποκεντρωμένο κράτος χωρίς την κατοχύρωση με στέρεους θεσμούς της «κοινωνίας των πολιτών» και της λειτουργίας του ως κράτος υπέρ των πολιτών. Ένα κράτος που χρειάζεται αναδόμηση στρατηγικού χαρακτήρα. Ένα κράτος για τον πολίτη, κράτος διαφάνειας, κράτος ποιότητας και αποτελεσματικότητας. Κράτος με αποκεντρωμένες δομές ελέγχου. Κράτος με εκτεταμένη εφαρμογής της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης. Κράτος με εκτεταμένες αλλαγές στην δομή και στο εσωτερικό της διοίκησης (συνεχής αξιολόγηση των δημοσίων υπαλλήλων, συνεχής εκπαίδευση του ανθρώπινου δυναμικού, αξιοκρατία σε όλο το εύρος της διοίκησης).
ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ «ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΗΣ»
Είναι γεγονός ότι στη μεταρρύθμιση που επιχειρείται στον δεύτερο βαθμό τοπικής αυτοδιοίκησης με το πρόγραμμα «Καλλικράτης», δημιουργούνται νέα δεδομένα στην διοικητική δομή της χώρας. Το αίτημα και οι αγώνες τόσων χρόνων της ΕΝΑΕ υλοποιούνται, γι΄αυτό και οι αυτοδιοικητικοί του δευτέρου βαθμού στην πλειοψηφία τους συναινούν στο όλο εγχείρημα.
Α) Πώς συγκροτείται η περιφερειακή αυτοδιοίκηση;
-
Στη θέση των 54 νομαρχιακών αυτοδιοικήσεων, των 3 διευρυμένων νομαρχιακών αυτοδιοικήσεων και των 19 επαρχείων έχουμε την συγχώνευση όλων σε 13 περιφερειακές αυτοδιοικήσεις
Εδώ, όμως, δεν διευκρινίζεται: α) πώς ρυθμίζονται τα θέματα μητροπολιτικού χαρακτήρα Αθήνας και Θεσσαλονίκης; β) πώς προέκυψε ο αριθμός των 13 περιφερειακών αυτοδιοικήσεων; Έχουν ληφθεί υπ’ όψη κριτήρια όπως πληθυσμιακά, γεωγραφικά, οικονομικά, αναπτυξιακά, κοινωνικά;
-
Την κάθε περιφερειακή αυτοδιοίκηση διοικεί το αιρετό περιφερειακό συμβούλιο και ο αιρετός περιφερειάρχης. Οι περιφερειακοί σύμβουλοι εκλέγονται από τους νομούς, οι οποίοι νομοί ενσωματώνονται στις περιφερειακές αυτοδιοικήσεις ως περιφερειακά διαμερίσματα, όμως α) δεν έχει καθορισθεί με ποιο πληθυσμιακό κριτήριο ποσόστωσης θα εκλέγεται κάθε σύμβουλος, έτσι ώστε να υπάρχει εγγυημένη αντιπροσώπευση όλων των νομών στο περιφερειακό συμβούλιο, β) δεν υπάρχει πρόβλεψη να μην υπάρξει πλειοψηφία συμβούλων από ένα νομό πληθυσμιακά μεγαλύτερο από όλους τους άλλους όμορους νομούς, γ) το εκλογικό σώμα θα είναι ενιαίο από όλη την περιφέρεια ή οι προτιμήσεις του εκλογικού σώματος θα περιορίζονται μόνο στους υποψήφιους κάθε νομού;
Β) Τι Αρμοδιότητες θα έχει η αιρετή περιφέρεια;
Στα πλαίσια του νέου διοικητικού σχήματος θα πρέπει να επανακαθορισθούν, να αποσαφηνισθούν και να κωδικοποιηθούν οι αρμοδιότητες με τις οποίες θα πρέπει να πορευθεί η περιφερειακή αυτοδιοίκηση.
Στο πρόγραμμα «Καλλικράτης» αναφέρονται «ενδεικτικά» αρμοδιότητες που μπορούν να ασκήσουν οι νέες περιφερειακές αυτοδιοικήσεις. Δηλαδή δεν υπάρχει σαφής περιγραφή αρμοδιοτήτων με ορατό το ενδεχόμενο να υπάρξουν επικαλύψεις και σύγχυση.
Θα πρέπει οι αρμοδιότητες που ασκεί σήμερα η κρατική περιφέρεια να μεταβιβασθούν όλες στην αιρετή περιφερειακή αυτοδιοίκηση, εκτός αυτών που προσκρούουν στο Σύνταγμα (Υπουργείων Εθνικής Άμυνας, Εξωτερικών, Δικαιοσύνης, Οικονομικών).
Για παράδειγμα τέτοιες αρμοδιότητες είναι:
-
Αρμοδιότητες που σχετίζονται με τον σχεδιασμό, προγραμματισμό και εφαρμογή περιφερειακών αναπτυξιακών προγραμμάτων. Θα πρέπει, επί τέλους, η περιφερειακή ανάπτυξη, καθώς και η διαχείριση του ΕΣΠΑ να περάσουν από τα γρανάζια των υπουργείων στην τοπική αυτοδιοίκηση. Είμαστε η μοναδική χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης που, ενώ τελικός δικαιούχος είναι η τοπική αυτοδιοίκηση, την διαχείριση των κοινοτικών πλαισίων στήριξης (ΚΠΣ) την έχουν τα υπουργεία και οι ενδιάμεσες κρατικές διαχειριστικές αρχές.
-
Αρμοδιότητες σε θέματα ελέγχου, κατασκευής και συντήρησης δημοσίων έργων.
-
Αρμοδιότητες που έχουν να κάνουν με την εφαρμογή προγραμμάτων πολιτικής προστασίας.
-
Αρμοδιότητες που αφορούν σε εξειδίκευση και εφαρμογή των δημόσιων πολιτικών για την προστασία της δημόσιας υγείας και της λήψης προληπτικών μέτρων.
-
Αρμοδιότητες σχεδιασμού και εφαρμογής προγραμμάτων κοινωνικής πρόνοιας.
Επίσης αρμοδιότητες που σήμερα ασκούντα από υπουργεία και πρέπει να μεταβιβασθούν, όπως για παράδειγμα αυτές που αφορούν:
-
Την εφαρμογή μέτρων μεταναστευτικής πολιτικής, σύμφωνα με τις ανάγκες και τις ιδιαιτερότητες κάθε περιφέρειας.
-
Τον σχεδιασμό και εφαρμογή προγραμμάτων για τις συγκοινωνίες και υπεραστικές μεταφορές.
-
Την εξειδίκευση και εφαρμογή δημόσιων πολιτικών για τη βιομηχανία, την ενέργεια, τους φυσικούς πόρους, το εμπόριο, την προστασία του καταναλωτή, την απασχόληση, την χωροταξία και το περιβάλλον.
-
Τις πολιτικές στήριξης των επιχειρήσεων και της ανάπτυξης της επιχειρηματικότητας.
-
Της τουριστικής προβολής και ανάπτυξης κάθε περιοχής.
-
Των προγραμμάτων σχολικής στέγης που σήμερα υλοποιείται με την ευθύνη του Οργανισμού Σχολικών Κτιρίων (ΟΣΚ).
-
Την εξειδίκευση και εφαρμογή δημόσιων πολιτικών για την ανάπτυξη και καλλιέργεια του πολιτισμού, της επιμόρφωσης και του αθλητισμού.
Βασικός όρος: Όλες οι μεταβιβαζόμενες αρμοδιότητες θα πρέπει να συνοδεύονται απαραίτητα με τους αναγκαίους πόρους σύμφωνα με τις συνταγματικές επιταγές και βάσει καθορισμένων αντικειμενικών κριτηρίων.
Γ)Ποιοι θα είναι οι πόροι της αιρετής αυτοδιοίκησης;
Η δημιουργία της αιρετής τοπικής αυτοδιοίκησης για να μπορέσει να είναι αποτελεσματική, θα πρέπει να συνοδεύεται από οικονομικούς πόρους, κι αυτό μπορεί να γίνει μόνο μετά από μία γενναία φορολογική αποκέντρωση.
Δυστυχώς στο σημείο αυτό στο προτεινόμενο πρόγραμμα «Καλλικράτης» υπάρχει μια γενικόλογη αναφορά για ενίσχυση της αυτοδιοίκησης από πόρους των Κ.Α.Π., του Φ.Π.Α. και του Φόρου Ακίνητης Περιουσίας. Επίσης αναφέρεται πως θα «καταστήσει σύμμαχο την αυτοδιοίκηση …. στην προσπάθεια καταπολέμησης της φοροδιαφυγής». Δηλαδή πώς θα γίνει; Θα υπάρξει αυτοδιοικητικός μηχανισμός είσπραξης φόρων, ελέγχου και εφαρμογής φορολογικών υποχρεώσεων, επιβολής προστίμων ή άλλων κυρώσεων;
Τα έσοδα της αιρετής αυτοδιοίκησης, όπως προκύπτει από μελέτες του ΙΤΑ, αλλά και όπως αναφέρονται και στο προτεινόμενο πρόγραμμα «Καλλικράτης» αποτελούν περίπου το 2,5% του ΑΕΠ, κατά την τελευταία δεκαετία, σε αντίθεση με τα κράτη – μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπου το αντίστοιχο ποσοστό είναι 11,5%. Στους πόρους της περιφερειακής αυτοδιοίκησης θα μπορούσαν να προταθούν:
-
Αύξηση των εσόδων, ως ποσοστού των εσόδων από τον ΦΠΑ, από 2% σε 4% ( πρόταση ήδη από το συνέδριο της ΕΝΑΕ στην Δράμα).
-
Απόδοση στην περιφερειακή αυτοδιοίκηση εξ ολοκλήρου όλων των προστίμων που επιβάλλονται από τις υπηρεσίες της.
-
Ποσοστό 30% από τον ενιαίο φόρο ακινήτων (ΕΤΑΚ) και μεταβίβαση του υπολοίπου 70% στην πρωτοβάθμια τοπική αυτοδιοίκηση.
-
Ποσοστό 3% από την ισχύουσα φορολογία εισοδήματος φυσικών και νομικών προσώπων και απόδοση στην περιφερειακή αυτοδιοίκηση για δράσεις που σχετίζονται με την προστασία του περιβάλλοντος και την ποιότητα ζωής.
-
Επαναφορά των πόρων από τα τέλη μεταβίβασης και ταξινόμησης αυτοκινήτων.
Στις νέες περιφερειακές αυτοδιοικήσεις, για την άμβλυνση των τοπικών ανισοτήτων και την επίτευξη συνοχής θα πρέπει να δημιουργηθεί ένα «ταμείο σύγκλισης». Είναι πολύ σημαντικό να τερματισθεί οριστικά η πελατειακή κατανομή κονδυλίων και στο εξής να γίνεται βάσει διαφανών, αντικειμενικών και αδιάβλητων κριτηρίων.
Δ) Κώδικας Αιρετής Περιφερειακής Αυτοδιοίκησης
Είναι προφανές ότι για να προχωρήσει το όλο εγχείρημα της αυτοδιοικητικής μεταρρύθμισης και να τεθεί σε εφαρμογή στις προσεχείς εκλογές του Νοεμβρίου 2010, θα πρέπει να ψηφισθεί κώδικας αιρετής περιφερειακής αυτοδιοίκησης. Η Επιτροπή Θεσμών της ΕΝΑΕ ήδη έχει συντάξει ένα σχέδιο Κώδικα Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης και είναι έτοιμος από τις αρχές του 2009, όπου κατατέθηκε στο αρμόδιο Υπουργείο Εσωτερικών. Το σχέδιο του Κώδικα αυτού θα μπορούσε να αποτελέσει, μετά τις αναγκαίες προσαρμογές του προγράμματος «Καλλικράτης», το νέο σχέδιο κώδικα της περιφερειακής αυτοδιοίκησης.
Ε) Εποπτεία των πράξεων
Είναι πολύ σημαντικό το ζήτημα της άσκησης της εποπτείας των πράξεων των αρχόντων της τοπικής αυτοδιοίκησης. Γεγονός είναι ότι δεν θα πρέπει, ως αυτοδιοικητικοί , να στρουθοκαμηλίζουμε σε γεγονότα διαπλοκής ή διαφθοράς και να ταμπουρονόμαστε σε ένα ιδιότυπο αυτοδιοικητικό πατριωτισμό. Άλλωστε το δείχνουν και οι εκάστοτε ετήσιες εκθέσεις των ανεξάρτητων αρχών. Οι ίδιοι οι αυτοδιοικητικοί θα πρέπει να προτείνουν μέτρα και μηχανισμούς σε σημείο που η εποπτεία των πράξεών τους να βελτιωθεί και να είναι αποτελεσματική. Έτσι θα πρέπει να ιδρυθεί μια νέα, Ανεξάρτητη Αρχή που θα ασκεί προληπτικό και κατασταλτικό έλεγχο όλων των πράξεων. Ο έλεγχος θα είναι καθαρά έλεγχος νομιμότητας και όχι σκοπιμότητας.
Στο πρόγραμμα «Καλλικράτης» προβλέπεται η σύσταση μιας παρόμοιας αρχής ως « ειδικής αυτοτελούς υπηρεσίας εποπτείας των Ο.Τ.Α.». Κατά την άποψή μου αυτό το ελεγκτικό όργανο θα πρέπει να προέρχεται από την δομή της δημόσιας διοίκησης, δηλαδή θα πρέπει να έχει όλες εκείνες τις ιδιότητες, τα εφόδια, τις ειδικές γνώσεις και την εμπειρία που απαιτούνται για την επίτευξη αποτελεσματικού ελέγχου της διοικητικής δράσης των οργάνων των Ο.Τ.Α. Τέλος, στο όνομα της διαφάνειας υπάγονται στον προληπτικό έλεγχο του ελεγκτικού συνεδρίου όλες οι δαπάνες των Ο.Τ.Α., διατυπώνονται όμως ενστάσεις κατά πόσο δεν θα υπάρχουν γραφειοκρατικά προβλήματα και χρονοβόρες διαδικασίες.
Για προχωρήσει ο ριζικός μετασχηματισμός του διοικητικού συστήματος του κράτους με την καθιέρωση της αιρετής περιφερειακής αυτοδιοίκησης θα πρέπει να υπάρξουν νομοθετικές πρωτοβουλίες, αφού προηγουμένως έχουν ξεκαθαρίσει όλα τα ζητήματα, που σήμερα χρήζουν εξειδικεύσεων και επεξηγήσεων.
Ακόμη, όλα τα δυσάρεστα φαινόμενα, που παρουσιάστηκαν στην χωροταξική οριοθέτηση του «Καποδίστρια», δεν θα πρέπει να επαναληφθούν. Όλες οι πρωτοβουλίες πρέπει να προχωρήσουν άμεσα. Αντίπαλος του «Καλλικράτη» είναι ο χρόνος.
ΔΗΜΟΣ ΚΑΙ «ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΗΣ»
Το 2010 θα είναι μια χρονιά ιστορική για την αυτοδιοίκηση. Το όλο εγχείρημα θα έχει νόημα και αξία αν γίνουν άλματα και αλλαγές σε ολόκληρο το φάσμα της διοικητικής αλλαγής του κράτους. Δεν μπορεί να σχεδιασθεί και να λειτουργήσει ο νέος δήμος σε ένα περιβάλλον γραφειοκρατικό, συγκεντρωτικό, αναποτελεσματικό και σπάταλο.
Είναι γεγονός πως η εφαρμογή του «Καποδίστρια», παρά τα αρνητικά του, το ισοζύγιο στο τέλος υπήρξε θετικό. Αυτός είναι ο λόγος που η συντριπτική πλειοψηφία των αυτοδιοικητικών προτείνουν να προχωρήσουν σε νέες συνενώσεις και οι 1034 πρωτοβάθμιοι Ο.Τ.Α. να συρρικνωθούν στο 1/3.
Το μεγαλύτερο μειονέκτημα του «Καποδίστρια» ήταν ότι δεν συνοδεύτηκε από την συνολικότερη μεταρρύθμιση του διοικητικού συστήματος της χώρας και δεν έγινε φορολογική αποκέντρωση.
Το μεγάλο στοίχημα της νέας αρχιτεκτονικής θα πρέπει να είναι η δημιουργία ισχυρών και λειτουργικών δήμων με αποκλειστικές αρμοδιότητες στην τοπική ανάπτυξη και στην απασχόληση, στην κοινωνική πολιτική και στην πρόνοια, στην ενέργεια και στο περιβάλλον, στην χωροταξία και στην πολεοδομία, στην παιδεία και στην πρωτοβάθμια φροντίδα της υγείας, στην πολιτική προστασία, στην εξυπηρέτηση των πολιτών, αλλά και στην ενεργοποίηση των κοινωνικών δυνάμεων για να αλλάξουν νοοτροπίες και αντιλήψεις.
Υπάρχουν, όμως, πολλά ζητήματα που μένουν ανοιχτά:
Ποιες αρμοδιότητες μεταφέρονται στους δήμους από τα Υπουργεία και τις καταργούμενες Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις. Η αναφορά στο πρόγραμμα «Καλλικράτης» είναι ενδεικτική, γενική και ασαφής. Είναι ορατός ο κίνδυνος επικαλύψεων και σύγχυσης μεταξύ των δύο βαθμών αυτοδιοίκησης. Παράδειγμα:
-
Ποιος θα έχει την διαχείριση του ΕΣΠΑ;
-
Ποιος θα έχει την ευθύνη σχεδιασμού για την ένταξη των μεταναστών σε κέντρα υποδοχής και ποιος θα διαχειρίζεται αυτά τα κέντα;
-
Ποιος θα έχει την ευθύνη ανέγερσης σχολικών κτιρίων; Ο ΟΣΚ, η Περιφέρεια ή ο Δήμος;
-
Ποιος θα έχει την ευθύνη της προνοιακής πολιτικής καθώς και της διαχείρησης των προνοιακών επιδομάτων;
-
Ποιο ρόλο θα έχει στην πολιτική προστασία η περιφερειακή αυτοδιοίκηση και ποιον ο δήμος;
Οι νέοι δήμοι θα πρέπει για να είναι αποτελεσματικοί να είναι και λειτουργικοί. Οι υποστηρικτικές δομές και οι δομές που θα διαθέτουν οι νέοι δήμοι πως θα προκύψουν; Θα γίνουν ενοποιήσεις από καταργημένες υπηρεσίες, από μετατάξεις, από νέες προσλήψεις; Σε ποιο βάθος χρόνου θα υπάρξει οργανωμένη δομή των νέων υπηρεσιών; Ήδη το ΕΣΠΑ τρέχει και έχουμε την λήξη του στο τέλος του 2013. Η μέχρι τώρα απορροφητικότητά του, με τις υπάρχουσες δομές των υφισταμένων ΟΤΑ, είναι σε μονοψήφιο αριθμό. Οι πιστοποιημένοι δήμοι που εκτελούν έργα είναι 212 από τους 1034.
Και το μεγάλο ερώτημα είναι πώς θα νικηθεί το τέρας της γραφειοκρατίας έτσι ώστε να υπάρξει ικανοποιητική απορρόφηση των κονδυλίων του ΕΣΠΑ.
Και βέβαια, όταν θα αποσαφηνισθούν οι αρμοδιότητες, θα πρέπει απαραίτητα να συνοδευθούν από πόρους, όπως επιτάσσει το Σύνταγμα (άρθρο 102 παρ. 5 ).
Θα πρέπει με το πρόγραμμα «Καλλικράτης» να υπερβούμε την οικονομική αυτοτέλεια της «αυτοδιοίκησης» και να περάσουμε στην πραγματική αυτοδιοίκηση με οικονομική αυτοδυναμία. Έχει διαπιστωθεί ότι τα τακτικά έσοδα των ΟΤΑ α’ βαθμού προέρχονται από κρατικές επιχορηγήσεις κατά 63% (απολογισμοί ΟΤΑ, ΕΣΥΕ). Πώς είναι δυνατόν να υπάρξει ανεξάρτητη αυτοδιοίκηση όταν υπάρχει οικονομική κρατική εξάρτηση σε τόσο μεγάλο βαθμό και πολλές φορές πόροι που έπρεπε να δοθούν στην αυτοδιοίκηση παρακρατούνται από την κεντρική εξουσία εξ αιτίας άστοχων κυβερνητικών επιλογών.
Ακόμη, για να υπάρξει οικονομική αυτοδυναμία των ΟΤΑ, θα πρέπει να δούμε τους νέους δήμους σε τελείως διαφορετική οργανωτική δομή από αυτή που είναι σήμερα. Θα πρέπει να υπάρξει αναμόρφωση των οικονομικών υπηρεσιών των ΟΤΑ με την δημιουργία πλήρως οργανωμένων και σύγχρονων μηχανογραφημένων ταμειακών υπηρεσιών. Οι νέες υπηρεσίες να έχουν πρόσβαση στα ηλεκτρονικά συστήματα του Υπουργείου Οικονομικών (ΤΑΧΙS) για τον έλεγχο των εσόδων τους. Ταυτόχρονα, θα πρέπει να δημιουργηθεί τράπεζα αυτοδιοίκησης, όπου μόνο μέσω αυτής να γίνονται οι συναλλαγές, που αφορούν τους ΟΤΑ (μισθοδοσία υπαλλήλων, εισπράξεις ΟΤΑ, δάνεια, εισφορές ταμείων κ.λ.π.).
Είναι πολύ σημαντικό να υπάρξει φορολογική αποκέντρωση και οι οικονομικοί πόροι των ΟΤΑ να εγγράφονται σε ειδικούς κωδικούς στον προϋπολογισμό του Κράτους και να αποδίδονται χωρίς διαχείρηση στους φορείς της αυτοδιοίκησης.
Αλήθεια πώς «επαναθεμελιώνονται» οι νέοι δήμοι;
Στο πρόγραμμα «Καλλικράτης» οι ΟΤΑ α’ βαθμού περιορίζονται δραστικά και δεν θα υπερβαίνουν τους 370, από 1034 που είναι σήμερα. Τι σημαίνει ο αριθμός 370 και όχι 350 ή 400 ή …..;
Βέβαια ο αρμόδιος Υπουργός διαβεβαιώνει πως δεν υπάρχουν ειλημμένες αποφάσεις και πως όλα θα προκύψουν μέσα από διαβούλευση. Ωστόσο οι αυτοδιοικητικοί, λίγο – πολύ είναι υποψιασμένοι. Έχουν προϊδεασθεί από την πρόταση του ΙΤΑ για τις επικείμενες συνενώσεις, όπου ο συνολικός αριθμός που προτείνεται για την δημιουργία των νέων δήμων κινείται μεταξύ 380 και 390.
Υπάρχει η προηγούμενη εμπειρία του «Καποδίστρια», όπου υπήρξαν και συμβιβασμοί και ισορροπίες στις οριοθετήσεις των Ο.Τ.Α. Αυτά τα αρνητικά φαινόμενα δεν θα πρέπει να επαναληφθούν. Οι πολιτικές αποφάσεις που θα παρθούν να στηρίζονται σε αρχές διαφάνειας και η τελική πρόταση να προκύψει από Ανεξάρτητη Αρχή με την συμφωνία Κυβέρνησης, πολιτικών κομμάτων και της ΚΕΔΚΕ.
Η παραπάνω αρχή θα πρέπει, με αντικειμενικά κριτήρια, που προσδιορίζονται ως τέτοια τα γεωγραφικά, τα πληθυσμιακά, τα κοινωνικά, τα οικονομικά, τα αναπτυξιακά, τα συγκοινωνιακά, τα πολιτιστικά, τα ιστορικά, θα παραδώσει ένα σχέδιο οριοθέτησης των ΟΤΑ, όπου να μην υπάρξει υποψία συμβιβασμού και παρέμβασης .
Συμπερασματικά το πρόγραμμα «Καλλικράτης» θα πρέπει να έχει:
α) Ενιαία προσέγγιση α΄και β΄βαθμού αυτοδιοίκησης, καθώς και αποκεντρωμένη κρατική διοίκηση (π.χ. οι αρμοδιότητες να μελετηθούν ενιαία)
β) Δεύτερο στοιχείο αυτής της συλλογιστικής είναι η ύπαρξη των περιορισμών του Συντάγματος, όπου στο άρθρο 102 προβλέπεται η υποχρεωτική άσκηση κρατικών αποκεντρωμένων αρμοδιοτήτων. Έτσι στην επόμενη αναθεώρηση του Συντάγματος, μετά το 2013, θα πρέπει με την κατάργηση των 7 Γενικών Διοικήσεων να μεταφερθούν αρμοδιότητες στους ΟΤΑ α΄και β΄βαθμού.
γ) Η διαδικασία μεταφοράς αρμοδιοτήτων από το κράτος στην αυτοδιοίκηση πρέπει να ξεκινήσει τώρα και η μεταφορά τους θα γίνει με τους αναγκαίους πόρους.
δ) Το σχέδιο θα πρέπει και σαν φιλοσοφία και σαν δομή, να έχει στο επίκεντρό του τον πολίτη. Διοικητική μεταρρύθμιση με άλλα λόγια σημαίνει το κράτος προστρέχει στον πολίτη και όχι ο πολίτης στο κράτος.